Hương vị Trinitario bản địa mở triển vọng xuất khẩu cho ca cao Việt

Giá ca cao Việt Nam tăng gấp 5 lần

Theo Bộ phận nghiên cứu Nông nghiệp và Thực phẩm của Ngân hàng Wells Fargo (Mỹ), giá ca cao đã tăng hơn gấp đôi kể từ đầu năm 2024, gây áp lực lớn lên các nhà sản xuất chocolate. Mặc dù giá bán buôn có giảm nhẹ so với đỉnh điểm cuối năm 2024, nhưng các công ty thực phẩm vẫn phải điều chỉnh sản phẩm để bù đắp chi phí tăng cao.

Nhiều thương hiệu lớn như Hershey hay Mars đã áp dụng “lạm phát thu hẹp”, tức giữ nguyên giá bán nhưng giảm kích cỡ sản phẩm, đồng thời cắt giảm các dòng chocolate theo mùa để hạn chế chi phí sản xuất. Người tiêu dùng Mỹ vì vậy sẽ phải đối mặt với mức giá kẹo chocolate cao kỷ lục trong dịp lễ Halloween 2025.

Nguyên nhân sâu xa đến từ sự sụt giảm nghiêm trọng của sản lượng ca cao ở Tây Phi, nơi chiếm hơn 70% nguồn cung toàn cầu. Theo Tổ chức Ca cao quốc tế (ICCO), sản lượng ca cao toàn cầu niên vụ 2023-2024 giảm 12,9% so với năm trước, chỉ còn 4,37 triệu tấn, tạo mức thâm hụt 494.000 tấn, cao nhất trong hơn 60 năm. Trong khi đó, nhu cầu tiêu thụ chocolate toàn cầu vẫn duy trì ở mức cao, đặc biệt tại châu Âu và Bắc Mỹ, khiến thị trường rơi vào tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng.

Giới phân tích dự báo, sản lượng ca cao tại 4 quốc gia sản xuất chủ lực ở Tây Phi (Bờ Biển Ngà, Ghana, Nigeria và Cameroon) có thể giảm thêm 10% trong niên vụ 2025-2026, bắt đầu từ tháng 10/2025. Tình trạng thâm hụt nguồn cung được dự báo kéo dài ít nhất đến năm 2026, khiến giá ca cao khó có khả năng hạ nhiệt.

Tác động của “cơn sốt giá” thế giới nhanh chóng lan tới Việt Nam. Theo Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, từ đầu năm 2025 đến nay, thị trường ca cao cũng trải qua nhiều biến động mạnh, với giá ca cao tươi tại Việt Nam đầu tháng 5/2025 đã đạt mức 14.000-16.000 đồng/kg và 220.000-260.000 đồng/kg hạt khô, cao gấp 3-5 lần so với cùng kỳ năm 2024 và tăng 4-5 lần so với năm 2022.

Sự thiếu hụt nguồn cung toàn cầu, với mức giảm khoảng 0,6 triệu tấn so với nhu cầu là nguyên nhân chính đẩy giá ca cao tăng vọt. Bờ Biển Ngà và Ghana - chiếm 70% sản lượng ca cao thế giới đang chịu ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu, hạn hán và sâu bệnh, làm gia tăng lo ngại của các nhà thu mua.

Giá ca cao tăng mạnh đang gây áp lực lên chuỗi cung ứng. Các hợp tác xã gặp khó khăn trong việc huy động vốn để thu mua nguyên liệu, trong khi sản lượng nội địa hạn chế dẫn đến tình trạng cạnh tranh gay gắt.

Thị trường tiêu dùng chỉ chấp nhận tăng giá bán lẻ khoảng 15%, trong khi chi phí đầu vào tăng gấp nhiều lần, đẩy ngành sản xuất chocolate toàn cầu vào nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng.

Cơ hội phục hồi bền vững và vươn tới thị trường cao cấp

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến nay diện tích ca cao tại Việt Nam chỉ còn 3.471 ha, trong đó diện tích thu hoạch là 2.836 ha, sản lượng đạt 4.786 tấn hạt khô, với năng suất trung bình 16,9 tạ/ha. Sản xuất ca cao tập trung tại các vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và Duyên hải Nam Trung Bộ.

So với giai đoạn 2012-2013, diện tích và sản lượng ca cao đã giảm mạnh, chủ yếu do hiệu quả kinh tế của cây ca cao không cao bằng các cây trồng khác, khiến nhiều nông dân chuyển sang trồng dừa, sầu riêng hoặc các loại cây ăn quả có giá trị cao hơn. Do vậy, dù giá ca cao tăng mạnh, tổng sản lượng trong nước vẫn hạn chế, chưa đáp ứng đủ nhu cầu chế biến và xuất khẩu.

Hiện nay, một số doanh nghiệp đã triển khai mô hình liên kết và đầu tư sản xuất ca cao quy mô tập trung, như Công ty TNHH Dịch vụ thương mại ca cao Thành Đạt, Công ty Binon Cacao với chuỗi sản xuất - chế biến kết hợp du lịch trải nghiệm. Các công ty như Trọng Đức, Cao Nguyên Xanh, Puratos Grand-Place Việt Nam… cũng đã phát triển diện tích ca cao tập trung lớn, đảm bảo 100% hạt ca cao được lên men, đáp ứng yêu cầu chất lượng của thị trường chế biến và xuất khẩu.

Việt Nam sở hữu tiềm năng lớn với giống ca cao Trinitario bản địa, được đánh giá cao trên thị trường quốc tế. Nhiều thương hiệu chocolate lớn đã mở nhà máy tại Việt Nam, ưu tiên chế biến nguyên liệu tại chỗ để xuất khẩu, hướng tới phân khúc cao cấp.

Ông Justin Jacquat, Quản lý Ca cao khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nhận định, dù sản lượng ca cao Việt Nam khoảng 3.500 tấn/năm, còn khiêm tốn so với Malaysia hay Indonesia (200.000 tấn/năm), nhưng hương vị đặc trưng giúp Việt Nam chiếm lĩnh phân khúc cao cấp. Để phát huy lợi thế này, ngành cần tập trung chế biến sâu, ứng dụng công nghệ cao và xây dựng chuỗi liên kết bền vững từ nông dân đến doanh nghiệp.

Dự kiến trong năm 2025, diện tích ca cao có thể tăng thêm khoảng 500 ha. Ngành cần ưu tiên phát triển các vùng trồng đạt tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và chất lượng ổn định. Việc trồng xen canh ca cao với cà phê, điều hay chuối, vốn ít tốn công chăm sóc, có thể mang lại lợi ích kinh tế kép, nhưng phải đi kèm quy hoạch bài bản và kỹ thuật tiên tiến.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh các doanh nghiệp chế biến quốc tế tìm nguồn cung thay thế Tây Phi, Việt Nam có cơ hội khôi phục cây ca cao theo hướng bền vững. Nếu xây dựng được vùng nguyên liệu đạt chuẩn, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành nhà cung cấp ca cao chất lượng cao cho khu vực.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, ca cao là cây công nghiệp cần đầu tư dài hạn và kỹ thuật cao, không phù hợp với mô hình tự phát. Thiếu quy hoạch và quản lý, cùng điều kiện thổ nhưỡng không phù hợp, có thể dẫn đến hệ lụy tiêu cực. Ngành cần tránh lặp lại tình trạng như cà phê hay hồ tiêu, nơi tăng sản lượng đột biến từng gây khủng hoảng thừa. Chiến lược bền vững, tập trung vào chất lượng và thị trường cao cấp, là yếu tố then chốt để Việt Nam vươn lên trong khu vực Đông Nam Á.

Để tận dụng cơ hội, ngành nông nghiệp cần đẩy mạnh chương trình hỗ trợ giống năng suất cao, kháng bệnh; tập huấn kỹ thuật lên men, sấy và bảo quản đạt chuẩn quốc tế. Song song, cần thu hút doanh nghiệp đầu tư vào chế biến sâu, sản xuất bột ca cao, bơ ca cao và chocolate, nhằm tăng giá trị gia tăng thay vì chỉ xuất khẩu nguyên liệu thô.

Một xu hướng mới đang hình thành là ca cao bền vững và truy xuất nguồn gốc carbon thấp, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường EU, Nhật Bản và Mỹ. Việc áp dụng các chứng nhận như Rainforest Alliance, Fairtrade hay Organic không chỉ giúp ca cao Việt Nam tiếp cận thị trường cao cấp mà còn nâng tầm thương hiệu nông sản Việt trên bản đồ thế giới.

Mặc dù diện tích canh tác còn hạn chế, nhưng Việt Nam có lợi thế sản xuất quy mô hộ gia đình, dễ kiểm soát chất lượng và triển khai nông nghiệp carbon thấp. Nếu được định hướng và đầu tư bài bản, ca cao hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng xuất khẩu tiềm năng mới của Việt Nam, bên cạnh cà phê và hồ tiêu, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu thực phẩm bền vững đang tăng mạnh trên toàn cầu.