Nghề "nhặt lá ra tiền" ở Đồng Chiêm

Cách trung tâm Hà Nội khoảng 52 km về phía Nam, men theo theo Quốc lộ 21B, chúng tôi ghé thăm thôn Đồng Chiêm, nơi có nghề hái - nhặt lá tre từ 3 thập kỷ trước. Những chiếc lá tre tưởng chừng bỏ đi lại trở thành mặt hàng nông sản xuất khẩu thu ngoại tệ. 

Bà Đinh Thị Dinh (sinh năm 1965) kể lại, từ những năm 1990, Đài Loan (Trung Quốc) đã sang Việt Nam thu gom, mua lá tre khô. Nhận thấy giá trị kinh tế từ “tài nguyên bản địa” nên người dân trong làng đã kéo nhau đổi nghề. 

Ngày mới bắt đầu vào nghề, khó khăn lớn nhất với bà Dinh không phải nguồn vào sản phẩm, đó là việc bảo quản lá tre sao cho tốt, không bị hỏng. Bởi lẽ, khi đó thu mua lá tre đều đã được sấy khô, không phải nhà nào cũng có thể đạt yêu cầu nên bà Dinh chuyển sang mua lá tươi về tự sấy. 

Vào lúc chính vụ, xưởng của bà Dinh có khoảng 10 công nhân làm việc, với mức thu nhập từ 50.000 đến 100.000 đồng/ngày.

Khi đã cởi được nút thắt quan trọng, bà Dinh bắt đầu đánh dấu những vùng có nhiều lá tre. Các giống tre Bát Độ, tre Mạnh Tông, tre Lục Trúc và tre Bương đều có thể dùng được. Hầu hết, những loại tre này không mọc ở rừng tự nhiên, chúng được trồng phân tán hoặc tập trung thành các diện tích nhỏ ở vườn rừng, ven rừng thứ sinh.

Ngoài thu hoạch tại địa phương, lá tre được bà Dinh thu gom ở các tỉnh lân cận như Hòa Bình, Phú Thọ, Yên Bái… Từng chiếc lá tre đều được chọn lựa, phân loại kỹ lưỡng. Lá phải to đều, không bị rách, úa vàng, chiều dài khoảng 38-40cm, rộng từ 8cm trở lên, giá dao động từ 12.000 đến 16.000 đồng/kg.

Lá tre được tuyển chọn không quá già, không quá non, không bị cháy xém, bản lá càng to, màu đẹp thì càng bán được giá cao.

Nghề nhặt lá ở Đồng Chiêm rộn ràng nhất từ tháng 5 đến tháng 11 hằng năm, mỗi vụ cơ sở sản xuất nhà bà Dinh cung cấp cho thị trường từ 70 đến 100 tấn lá, doanh thu ước tính vài tỷ đồng, tạo công ăn việc làm cho 10 lao động địa phương. 

“Phải trèo đèo, lội suối, leo lên núi cao, đi vào rừng sâu mới có nhiều lá tre. Tuy tốn công, tốn sức nhưng mang lại kinh tế hơn chục lần so với trồng lúa”, bà Dinh nói. 

Bà Tịnh kẹp lá tre vào thanh trước khi đem đi sấy khô.

Lá tre sau khi được thu mua, phân loại sẽ được bà Đinh Thị Tịnh (76 tuổi) xếp lại và kẹp vào 2 thanh nứa, treo lên lò sấy khô. Việc sấy trên lò sẽ đảm bảo được hương vị thơm đặc trưng của lá tre Việt Nam. 

Bà Tịnh cho biết thêm, người Đài Loan (Trung Quốc) dùng lá tre để gói bánh truyền thống, việc sử dụng lá tre sẽ giữ được mùi thơm tự nhiên, đảm bảo hữu cơ, thân thiện môi trường. Cứ sản xuất ra bao nhiêu là phía Đài Loan sẽ thu mua hết, có tháng cũng không đủ để bán.

Đồng Chiêm hiện có 2 cơ sở sản xuất lá tre khô xuất khẩu lớn nhất là gia đình bà Đinh Thị Dinh và Đặng Thị Triệu. Mỗi vụ, chị Triệu đáp ứng cho thị trường hơn 200 tấn lá tre, ngoài thị trường Đài Loan còn có Nhật Bản. 

Lá tre Việt Nam được bán trên sàn thương mại điện tử Alibaba, có sức cạnh tranh nhất so với các quốc gia xuất khẩu khác như Ấn Độ, Nhật Bản.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu lá tre trong tháng 2-2023 đạt 133.000 USD, tăng tới 1149,9% so với tháng 2-2022. Tính chung 2 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu lá tre đạt 203.000 USD, tăng 302,4% so với cùng kỳ năm 2022. Trên các trang thương mại điện tử nước ngoài như Alibaba, lá tre của Việt Nam thường được bán sỉ, giá 1,5-2 USD/1kg. 

Lá tre tươi Đồng Chiêm được nẹp trước khi cho vào lò sấy khô để giữ hình dạng phẳng.

Không riêng gì bà Dinh, bà Triệu mà các cơ sở sản xuất lá tre đều cảm thấy lo lắng khi nguồn cung rất nhiều nhưng cầu thì lại yếu. Bà Triệu bày tỏ: “Người đi hái lá tre ít đi rõ rệt, diện tích cây tre cũng đang bị thu hẹp, chỉ có tự gây giống mới đủ được”.