Quảng Ngãi: Đổi thay làng Xốp Dùi

Quá khứ hào hùng

Cung đường quanh đèo Lò Xo như dải lụa vắt ngang qua đại ngàn dẫn đến làng Xốp Dùi (xã Xốp, tỉnh Quảng Ngãi), nằm lọt thỏm giữa thung lũng xanh mướt. Ít ai biết được rằng, Xốp Dùi là ngôi làng Xô Man bước ra từ tác phẩm Rừng Xà Nu của nhà văn Nguyên Ngọc năm nào. Nơi đây từng là pháo đài lửa trong hai cuộc kháng chiến, đượm cháy như mủ rừng xà nu.

Tiếp chúng tôi trong căn nhà sàn cũ, bếp lửa đỏ rực trong những ngày mưa gió, cụ A Nhóa (87 tuổi, cựu du kích của đội quân làng) cười tươi rói, để lộ vết hằn của biết bao mùa rẫy. Thời gian đã thấm đẫm trên gương mặt của người đàn ông lớn tuổi, nhưng đôi mắt tinh anh lại rực sáng khi nghe hỏi về quá khứ hào hùng của làng. Đó mãi là niềm tự hào của họ, về một thời cháy đượm như mủ của cây xà nu. Đôi bàn tay gầy cụ Nhóa run run mở ra gói vải cũ, lộ ra thanh gươm cũ kỹ được giữ gìn mấy chục năm trời rồi khoe: “Nhờ nó đấy, mà mình vượt qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ”.

Kí ức của cụ Nhóa trải dài theo làn khói vương trên chái bếp, nồng đượm. Làng Xốp Dùi từng là chiến khu vững chắc dưới sự lãnh đạo của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Đinh Môn, được biết đến với biệt danh cụ A Mết trong tác phẩm Rừng Xà Nu (1913 - 2000). Dưới bóng rừng xà nu, bao lớp trai gái người Ta Reh, Xê Đăng đã cầm gươm, dựng bẫy chông, lấy máu xương bảo vệ bản làng. “Đói thì ăn củ rừng thay cơm, lấy tro thay muối, nhưng không bao giờ gục ngã”, cụ A Nhóa kể.

Khi đó, dưới sự dẫn dắt của cụ Mết, hơn 100 trai tráng khỏe mạnh làng Xốp Dùi đã lập làng chiến đấu. Đó là những đêm trắng gài bẫy đá, bẫy chông; những ngày cả làng đào hầm, rào làng chống càn. “Vũ khí thô sơ thôi, nhưng núi rừng che chở, lòng dân một dạ, nên súng đạn nào cũng không khuất phục nổi”, cụ Nhóa cười.

Không chỉ có trai làng Xốp Dùi, mà những người phụ nữ ở đó cũng trực tiếp tham gia kháng chiến. Bà Y Dĩa (73 tuổi) vẫn nhớ như in những tháng ngày cả làng giã gạo thâu đêm, gùi gạo, tải đạn nuôi quân. “Giặc có bom đạn, mình có niềm tin với cách mạng. Địch mua chuộc thế nào cũng không ai lung lay”, bà Dĩa nói, giọng run run mà ánh mắt rực sáng.

Ngày ấy, Xốp Dùi chỉ có hơn 200 nhân khẩu với 80 bếp lửa, nhưng đã trở thành “phên dậu” sắt đá bảo vệ cả một vùng Tây Nguyên. Núi rừng và con người hòa làm một. Mỗi tiếng hú báo hiệu giặc tràn vào là tín hiệu để cả làng lập tức vào vị trí chiến đấu.

Hơi thở mới trên vùng đất anh hùng

Năm 1977, người Xốp Dùi rời núi, dựng nhà bên dòng Đăk Nôn. Làng cũ giờ chỉ còn tiếng gió và mùi nhựa cây thơm. Nhưng trong tâm khảm người dân, đó mãi là vùng đất thiêng, là ký ức của một thời máu lửa. Họ vẫn ngước về phía đó. Đau đáu, như một phần máu thịt.

Làng mới, giờ khang trang hơn nhiều. Nhưng cái “tinh thần chiến đấu” mới là cái mà người dân làng Xốp Dùi tự hào. Ở trong kháng chiến họ như ngọn đuốc rực sáng giữa núi rừng, thì nay, họ trở mình, biến thành làng kinh tế kiểu mẫu. Như cái cách mà Bí thư chi bộ thôn A Gụe (32 tuổi) tự hào khoe với tôi rằng: “Bà con giờ ổn định lắm, không chỉ trồng cà phê, mắc ca, dược liệu… mà còn trồng cả sâm Ngọc Linh nữa”.

Trưởng thôn A Đoan vui vẻ thống kê, hơn 90% hộ dân đã trồng dược liệu. Người trồng nhiều nhất là A Khem đã có hơn 1.000 gốc. “Năm ngoái, bán một luống sâm, anh ấy thu về 200 triệu đồng”, A Đoan kể. Cả làng lấy đó làm gương. A Khem không giữ riêng kỹ thuật mà chia sẻ cho mọi người. Chính sự sẻ chia ấy khiến cây sâm trở thành “sợi dây mới” gắn kết cộng đồng, như rừng xà nu từng gắn kết họ năm xưa. Cái nghèo từng bám riết làng giờ chỉ còn trong ký ức. “Cả thôn giờ chỉ còn 7 hộ nghèo thôi”, A Đoan cười rạng rỡ.

Ông Lê Hải Lâm, Chủ tịch UBND xã Xốp cho biết, bà con đã mạnh dạn xóa bỏ cách làm cũ, chuyển sang trồng cây dược liệu, cà phê, mắc ca. Những đồi cà phê xứ lạnh cũng bắt đầu xanh mướt, xen lẫn là những rẫy mắc ca thẳng tắp. Người dân được tập huấn kỹ thuật, mạnh dạn tái canh 15ha cà phê mới. Cùng với đó, xã đang phục dựng Di tích lịch sử Làng kháng chiến Xốp Dùi, gắn với phát triển du lịch cộng đồng giai đoạn 2025 - 2030.

Giữa đại ngàn, ngôi làng từng nhuộm đỏ máu và lửa giờ vẫn giữ cho mình một màu xanh ngát. Bên bếp lửa, ngọn lửa của Rừng Xà Nu vẫn cháy đượm. Dù ở bất cứ giai đoạn nào của lịch sử, họ vẫn giữ trong mình ngọn lửa từng soi sáng cả núi rừng Tây Nguyên.

Giữa rừng xà nu ngút ngàn, làng Xốp Dùi lặng lẽ viết tiếp câu chuyện về lòng trung kiên và khát vọng dựng xây quê hương giàu đẹp.