Chanh leo tăng trưởng thần tốc, lập kỷ lục xuất khẩu

Tăng trưởng xuất khẩu “thần tốc”

Tại Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 12/12, ông Tô Văn Huấn, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, nhấn mạnh: xuất khẩu chanh leo Việt Nam đã tăng gấp hơn 10 lần trong 10 năm, từ 20 triệu USD (2015) lên 222,5 triệu USD (2023). Đến tháng 10/2025, kim ngạch xuất khẩu tiếp tục đạt hơn 202 triệu USD, cho thấy đà tăng ổn định dù thị trường thế giới biến động.

Tây Nguyên hiện là “thủ phủ” chanh leo, chiếm hơn 86% diện tích và 92,5% sản lượng cả nước. Việt Nam đã công bố lưu hành 43 giống, đáp ứng nhu cầu sản xuất – xuất khẩu ngày càng tăng. Theo ông Huấn, chanh leo Việt Nam có lợi thế đặc biệt về khí hậu, sinh trưởng nhanh, năng suất cao. Hơn 80% sản lượng phục vụ chế biến và xuất khẩu quả tươi, mở ra biên độ thị trường rộng lớn.

Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt các thách thức: thiếu giống sạch bệnh, sản xuất manh mún, chuỗi liên kết lỏng lẻo, công nghệ chế biến chưa đồng bộ, rào cản kiểm dịch ngày càng siết chặt.

Đề án cây ăn quả chủ lực 2025–2030, diện tích chanh leo sẽ được duy trì ở mức 12.000–15.000 ha, sản lượng 250.000–300.000 tấn tại các vùng trọng điểm như Gia Lai, Lâm Đồng, Đắk Lắk, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, diện tích chanh leo cả nước đạt 12.600 ha, sản lượng trên 178.500 tấn. Tây Nguyên chiếm 88% diện tích, trong đó Gia Lai là địa phương dẫn đầu. Riêng năm 2025, Gia Lai ước đạt 5.650 ha chanh leo với sản lượng trên 210.000 tấn. Tỉnh đã được cấp 48 mã số vùng trồng và 6 cơ sở đóng gói xuất khẩu – yếu tố then chốt để mở rộng thị trường.

Ông Đoàn Ngọc Có, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, cho biết việc chanh leo được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc từ tháng 7/2022 đã tạo cú hích lớn, giúp giá trị toàn chuỗi tăng mạnh. Nhiều doanh nghiệp đã liên kết với hợp tác xã và nông dân để hình thành chuỗi sản xuất – chế biến – tiêu thụ khép kín, đáp ứng yêu cầu mã số vùng trồng, đóng gói và chế biến sâu.

Tuy nhiên, ngành hàng vẫn đối mặt các thách thức như biến đổi khí hậu, diện tích còn manh mún, tình trạng trồng tự phát, chất lượng giống chưa đồng đều, cùng các yêu cầu khắt khe từ EU, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc.

Hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn

Ông Vũ Minh Việt, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường, nhận định chanh leo đang trở thành một trong những cây trồng có tốc độ phát triển nhanh nhất, đóng góp rõ nét vào kim ngạch xuất khẩu nông sản Việt Nam. Tây Nguyên – đặc biệt là Gia Lai – đã hình thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh từ giống, sản xuất, chế biến đến xuất khẩu.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh, có thời điểm mang tính “nóng”, khiến dịch bệnh diễn biến phức tạp, giống không đồng đều, nhiều vườn suy giảm năng suất. Nếu không sớm chấn chỉnh khâu giống, tổ chức sản xuất và quản lý dịch hại, ngành chanh leo có thể lặp lại “vết xe đổ” của giai đoạn phát triển tự phát.

Thị trường chanh leo toàn cầu đang tăng trưởng nhanh nhờ xu hướng tiêu dùng các sản phẩm tự nhiên, ít đường, giàu dinh dưỡng và đạt chứng nhận bền vững. Quy mô thị trường được dự báo đạt khoảng 4,8 tỷ USD vào năm 2025, trong đó các sản phẩm chế biến và đông lạnh chiếm tỷ trọng lớn. Việt Nam hiện nằm trong top 10 quốc gia sản xuất và xuất khẩu chanh leo lớn nhất thế giới, sau Brazil, Colombia, Ecuador và Peru.

Đặc biệt, từ tháng 7/2022, chanh leo Việt Nam được phép xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, tạo cú hích mạnh cho toàn ngành, mở rộng thị trường tiêu thụ và nâng cao giá trị xuất khẩu. Tại Gia Lai, nhiều doanh nghiệp đã liên kết với hợp tác xã và nông dân để hình thành chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ khép kín, hướng tới xuất khẩu bền vững.

Tuy vậy, ngành hàng vẫn đối mặt nhiều “nút thắt”: sản xuất manh mún, liên kết chuỗi chưa chặt chẽ, chất lượng giống không đồng đều, dịch bệnh diễn biến phức tạp, chi phí logistics cao; trong khi các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc ngày càng siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc.

Trong bối cảnh đó, liên kết chuỗi giá trị giữ vai trò quyết định, đặc biệt là mô hình “doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân”, tiến tới mô hình “5 nhà”: Nhà nước, doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân, ngân hàng. Các giải pháp trọng tâm gồm: quy hoạch và phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn; kiểm soát chất lượng và nguồn gốc giống; chuẩn hóa quy trình canh tác theo VietGAP, GlobalGAP; đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản lý vùng trồng; đầu tư chế biến sâu; xây dựng và quảng bá thương hiệu chanh leo Việt Nam trên thị trường quốc tế. “Liên kết doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân sẽ là chìa khóa để phát triển bền vững và nâng sức cạnh tranh”, ông Đoàn Ngọc Có chia sẻ.

Bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Phó Viện trưởng Viện Bảo vệ thực vật (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam), kiến nghị sớm xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia cho cây giống chanh leo sạch bệnh, tăng cường quản lý giống thương mại và áp dụng hệ thống nhà lưới 3 cấp trong sản xuất giống.

Đồng thời, đề xuất hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn, đồng nhất về giống và quy trình kỹ thuật, có sự tham gia giám sát, cảnh báo dịch hại của Viện Bảo vệ thực vật. Đẩy mạnh xây dựng các mô hình sản xuất đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP để nâng cao chất lượng chanh leo và đáp ứng tốt hơn các yêu cầu của thị trường xuất khẩu.

Với sự vào cuộc của cơ quan quản lý, doanh nghiệp và hợp tác xã, cùng tư duy sản xuất mới của nông dân, ngành chanh leo được kỳ vọng phát triển chuyên nghiệp, bền vững và vươn tầm ngành hàng tỷ đô.