Thực tiễn Covid-19 cho thấy cần áp dụng biện pháp khẩn cấp mà không chờ ban bố

Bổ sung cơ chế ứng phó linh hoạt trước tình huống nguy hiểm

Sáng 26/6, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Tình trạng khẩn cấp. Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Dương Khắc Mai (Đoàn Đắk Nông) nhấn mạnh sự cần thiết ban hành luật để tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc ứng phó với các tình huống đặc biệt nguy hiểm trong tương lai. Theo đại biểu, thực tiễn phòng chống đại dịch Covid-19 vừa qua là minh chứng sống động cho việc cần có các cơ chế phản ứng linh hoạt, nhanh chóng, không bị bó buộc trong trình tự ban bố tình trạng khẩn cấp.

Đại biểu phân tích, trong nhiều trường hợp, việc triển khai các biện pháp mang tính khẩn cấp là vô cùng cần thiết để bảo đảm sức khỏe, tính mạng nhân dân cũng như an ninh trật tự. Tuy nhiên, không phải tình huống nào cũng đủ điều kiện để công bố tình trạng khẩn cấp theo luật định. Do đó, ông đề nghị nghiên cứu bổ sung cơ chế cho phép Thủ tướng Chính phủ hoặc Chủ tịch UBND cấp tỉnh có quyền quyết định áp dụng các biện pháp đặc thù như trong tình trạng khẩn cấp mà không nhất thiết phải ban bố chính thức. Đây là điều kiện để bảo đảm phản ứng nhanh, kịp thời và kiểm soát hiệu quả các tình huống phát sinh, đặc biệt trong lĩnh vực y tế, môi trường, an ninh.

Từ thực tế rà soát hệ thống pháp luật hiện hành, đại biểu cho biết, Luật An ninh quốc gia, Luật Tổ chức Chính phủ năm 2025 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025 đều đã có những quy định liên quan đến việc áp dụng các biện pháp cấp bách trong một số trường hợp đặc biệt. Vì vậy, cần quy định rõ hơn trong dự án Luật Tình trạng khẩn cấp để tạo sự đồng bộ, tránh khoảng trống pháp lý khi xử lý các tình huống nguy hiểm nhưng chưa đủ điều kiện ban bố.

Làm rõ các biện pháp áp dụng và phân định ranh giới pháp lý

Góp ý cụ thể về nội dung dự thảo, đại biểu Dương Khắc Mai nhấn mạnh đến Điều 15 liên quan các biện pháp áp dụng trong tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội. Trong đó, ông đặc biệt lưu ý đến quy định cho phép “tịch thu hoặc phong tỏa tài sản của các cá nhân, tổ chức có thể gây nguy hại”.

Theo đại biểu, quy định này cần được rà soát kỹ bởi liên quan đến quyền sở hữu tài sản hợp pháp, vốn đã được quy định cụ thể tại các luật chuyên ngành như Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng dân sự. Việc phong tỏa hay tịch thu tài sản chỉ nên áp dụng trong phạm vi rõ ràng, với sự phân định rạch ròi giữa tài sản hợp pháp và bất hợp pháp. Nếu xác định có loại tài sản hợp pháp nhưng tiềm ẩn nguy cơ cao đối với an ninh quốc gia, cần bổ sung tiêu chí cụ thể trong luật và quy định rõ cơ quan có thẩm quyền xử lý. Ngoài ra, đại biểu đề nghị giao Chính phủ quy định chi tiết về trình tự, thủ tục xử lý loại tài sản này nhằm tránh chồng chéo pháp lý và bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người dân, tổ chức.

Về các biện pháp áp dụng trong các tình huống khẩn cấp khác nhau, đại biểu chỉ ra thực tế có sự giao thoa giữa các loại hình khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh, sự cố hạt nhân, ô nhiễm môi trường. Ông nêu ví dụ: các biện pháp như trưng dụng cơ sở y tế, triển khai bệnh viện dã chiến, thiết lập khu cách ly có thể áp dụng trong nhiều tình huống khác nhau, không chỉ riêng dịch bệnh. Tương tự, việc đình chỉ chức vụ người đứng đầu trong thời gian xảy ra tình trạng khẩn cấp cũng có thể cần thiết trong cả khủng hoảng môi trường hoặc y tế.

Chính vì vậy, đại biểu kiến nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cần rà soát kỹ để phân nhóm biện pháp cho phù hợp, tránh trùng lặp, bảo đảm tính linh hoạt và nhất quán trong triển khai trên thực địa.

Rút kinh nghiệm từ thực tiễn Covid-19

Đề cập đến Điều 22 về các chính sách, biện pháp hỗ trợ, đại biểu Dương Khắc Mai bày tỏ quan ngại về tính phân tán và chồng lấn trong quy định. Ông cho rằng một số chính sách trong dự thảo hiện đang được áp dụng thường xuyên ngay cả trong điều kiện bình thường như đẩy mạnh xuất khẩu, cải cách thủ tục hành chính, chính sách an sinh xã hội. Trong khi đó, một số chính sách như chính sách về dự trữ quốc gia lại chưa được quy định rõ, dù đây là nội dung then chốt trong bối cảnh khẩn cấp. Do đó, cần rà soát lại toàn bộ danh mục chính sách, chỉ giữ lại những chính sách thực sự có tính cấp bách và cần áp dụng ngay trong tình trạng khẩn cấp.

Bên cạnh đó, đại biểu lưu ý, nếu không trong tình trạng khẩn cấp, thì nhiều chính sách trong dự thảo thuộc thẩm quyền khác nhau như Quốc hội, Chính phủ, các bộ ngành hoặc địa phương. Ví dụ, giảm phí lệ phí thuộc thẩm quyền Quốc hội, giảm thủ tục hành chính là thẩm quyền của Chính phủ, còn việc gia hạn tạm trú thuộc thẩm quyền của Bộ Ngoại giao hoặc cơ quan xuất nhập cảnh. Do đó, để các chính sách được triển khai nhanh và đúng thẩm quyền trong tình huống khẩn cấp, dự thảo luật cần quy định rõ thẩm quyền tương ứng theo từng nhóm chính sách.

Cuối cùng, đại biểu nhấn mạnh bài học từ đại dịch Covid-19 đã để lại nhiều kinh nghiệm quý báu, nhất là trong công tác chỉ đạo điều hành, chăm sóc sức khỏe cộng đồng và bảo vệ ổn định kinh tế - xã hội. Đại biểu đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, tổng kết và luật hóa những kinh nghiệm thực tiễn đó vào dự thảo lần này để luật khi ban hành không chỉ có tính ứng dụng cao mà còn mang tầm chiến lược lâu dài.