Ngăn ngừa sớm bệnh viêm não mô cầu và viêm não Nhật Bản

Mới đây, Sở Y tế TP Hà Nội ghi nhận ca mắc não mô cầu đầu tiên trong năm là thanh niên 22 tuổi (ngụ tại thị xã Sơn Tây) khởi phát với các triệu chứng đau rát họng, ăn uống kém kèm sốt, có cơn rét run, sau đó co giật toàn thân, mất ý thức, lơ mơ... phải điều trị tích cực tại bệnh viện. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Đắk Lắk cũng ghi nhận ca mắc viêm não Nhật Bản đầu tiên trong năm là nam thanh niên 20 tuổi (ngụ tại xã Krông Jing, huyện M’Drắk). Bệnh nhân khởi phát với các triệu chứng sốt cao, mệt, điều trị tại bệnh viện địa phương không cải thiện nên chuyển sang Bệnh viện Chợ Rẫy (TP Hồ Chí Minh). Viêm não mô cầu và viêm não Nhật Bản đều là những căn bệnh nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng bệnh nhân nếu không được phát hiện, điều trị kịp thời. Tuy nhiên, tiêm vaccine là biện pháp phòng bệnh hữu hiệu đối với hai căn bệnh nguy hiểm này.  

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm, thế giới có khoảng 1,2 triệu ca mắc viêm màng não do não mô cầu, khoảng 50% bệnh nhân mắc não mô cầu sẽ tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Tại Việt Nam, viêm màng não do não mô cầu được xếp là một trong 10 bệnh truyền nhiễm có tỷ lệ tử vong cao nhất với hàng chục ca mắc bệnh được ghi nhận mỗi năm. Bệnh não mô cầu xuất hiện quanh năm, gặp ở mọi lứa tuổi, có thể bùng phát thành dịch ở những nơi tập trung đông người như doanh trại, ký túc xá sinh viên, trường học, nhà trẻ, nhà máy, công sở... Vi khuẩn não mô cầu gây ra hai bệnh thường gặp và nặng nề nhất là viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết; ngoài ra có thể gây viêm ở các vị trí ngoài màng tim, niệu đạo, phổi, kết mạc, khớp... Bệnh nguy hiểm khi các triệu chứng ban đầu như sốt, đau họng... có thể bị nhầm lẫn với những bệnh cảm cúm thông thường. Các triệu chứng điển hình của bệnh như: Đau đầu dữ dội, ban xuất huyết hình sao (tử ban), cổ cứng... xuất hiện muộn hơn khiến bệnh khó được chẩn đoán kịp thời.

Kiểm tra vaccine viêm não Nhật Bản trước khi tiêm tại Hệ thống tiêm chủng VNVC. Ảnh: PHONG LAN

Chia sẻ với báo chí, bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Yy khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, viêm màng não do não mô cầu có thể gây tử vong nhanh chỉ trong 24 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng đầu tiên, 50% tử vong nếu không được điều trị. Cứ 2 trong số 10 người mắc bệnh còn sống sót sẽ gặp nhiều di chứng về thể chất và tinh thần như sẹo sau hoại tử da, cắt cụt tay chân, mù điếc, suy giảm trí tuệ... suốt đời. Chi phí điều trị một ca bệnh do não mô cầu cũng rất tốn kém, có thể lên đến hàng tỷ đồng và phải sử dụng nhiều thiết bị, nhân lực, chưa kể gánh nặng chăm sóc về sau cho người bệnh tàn tật. Hiện có 13 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh, trong đó có 6 nhóm huyết thanh thường gặp và nguy hiểm nhất là A, B, C, Y, W-135, X. Tại Việt Nam, đã có vaccine phòng ngừa cho 5 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh não mô cầu xâm lấn nguy hiểm là  A, B, C, Y, W-135, trong đó, vaccine não mô cầu B thế hệ mới được sản xuất theo công nghệ tiên tiến tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi, giúp phòng ngừa sớm và hiệu quả trên nhóm B cao hơn. Bác sĩ Bạch Thị Chính cũng lưu ý, các vaccine não mô cầu không có miễn dịch phòng ngừa chéo nên trẻ em và người lớn cần tiêm sớm, đầy đủ các vaccine phòng 5 nhóm huyết thanh gây bệnh kể trên, không nên trì hoãn hoặc chỉ tiêm một loại.

Đối với viêm não Nhật Bản, bệnh thường gia tăng vào mùa hè, cao điểm từ tháng 5 đến tháng 8 hằng năm. Virus lây truyền qua muỗi trung gian truyền bệnh là Culex khi chúng hút máu từ các loài động vật mang mầm bệnh như: Lợn, trâu, bò, ngựa, chim hoang dã... và truyền sang người thông qua vết muỗi đốt. Viêm não Nhật Bản có thời gian ủ bệnh 5-14 ngày, trung bình khoảng một tuần. Trong giai đoạn này, người bệnh không có triệu chứng rõ rệt. Sau giai đoạn ủ bệnh, virus vượt qua hàng rào mạch máu não và gây phù não với các triệu chứng khởi phát đột ngột sốt cao từ 39 đến 40 độ C, đau đầu, buồn nôn, rối loạn tri giác như ngủ gà, li bì, rối loạn nhịp thở, tiểu tiện không tự chủ, tăng trương lực cơ dẫn đến co quắp người, giật rung các cơ mặt và chi, hôn mê... Triệu chứng viêm não Nhật Bản ở trẻ nhỏ còn là đau bụng, tiêu chảy, nôn giống như ngộ độc ăn uống. Bệnh có thể diễn tiến nhanh chóng và dẫn đến tử vong. Viêm não Nhật Bản là bệnh nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong lên đến 30%. Có 50% trường hợp sống sót sau khi mắc bệnh bị tổn thương não vĩnh viễn với các di chứng về vận động và tâm thần như: Điếc, liệt, rối loạn ngôn ngữ... Ngoài ra, người bệnh còn gặp những di chứng muộn có thể xuất hiện sau vài năm hay thậm chí vài chục năm như động kinh và Parkinson. Theo bác sĩ Bạch Thị Chính, tất cả mọi người, mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với virus viêm não Nhật Bản đều có thể bị mắc bệnh. Bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Người lớn cũng có nguy cơ mắc bệnh và gây biến chứng nếu chưa từng được tiêm chủng và có thể bị nhiễm virus khi đi du lịch, lao động, công tác ở vùng lưu hành bệnh viêm não Nhật Bản. Bệnh có thể phòng ngừa nhờ vaccine, được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng và tiêm chủng dịch vụ, tiêm được cho trẻ từ 9 tháng tuổi. Mọi người cần giữ môi trường sống thông thoáng, tránh ao tù nước đọng, diệt lăng quăng và muỗi để phòng bệnh.